مقدمه
قند خون یا گلوکز، یکی از منابع اصلی انرژی برای سلولهای بدن است که از طریق مصرف مواد غذایی وارد جریان خون میشود. با این حال، حفظ تعادل قند خون در محدودهی طبیعی برای سلامتی حیاتی است. افزایش یا کاهش غیرطبیعی قند خون میتواند عوارض جدی برای بدن به همراه داشته باشد. در این مقاله، به بررسی اهمیت کنترل قند خون، مضرات افزایش یا کاهش شدید آن، و راههای پیشگیری از مشکلات مرتبط میپردازیم.
قند خون چیست؟
گلوکز، قند اصلی موجود در خون، از طریق هضم کربوهیدراتها در غذاها تولید میشود. این قند پس از ورود به خون، توسط هورمون انسولین (تولیدشده در لوزالمعده) به سلولها منتقل شده و به انرژی تبدیل میشود. هنگامی که این فرآیند دچار اختلال شود، سطح قند خون از حد طبیعی خارج شده و مشکلاتی مانند هایپرگلیسمی (قند خون بالا) یا هیپوگلیسمی (قند خون پایین) ایجاد میشود.
محدوده طبیعی قند خون
- ناشتا: ۷۰ تا ۹۹ میلیگرم در دسیلیتر.
- دو ساعت پس از غذا: کمتر از ۱۴۰ میلیگرم در دسیلیتر.
خارج شدن از این محدوده به مدت طولانی نشاندهندهی اختلالات متابولیک مانند دیابت نوع ۱ یا ۲ است.
ضررهای قند خون بالا (هایپرگلیسمی)
۱. آسیب به عروق خونی: گلوکز اضافی به دیوارهی رگها آسیب میزند و باعث سختشدن آنها (آترواسکلروز) میشود. این موضوع خطر سکته قلبی و مغزی را افزایش میدهد.
۲. نوروپاتی دیابتی: قند خون بالا به اعصاب محیطی، بهویژه در پاها، آسیب میرساند و باعث بیحسی، درد یا زخمهای غیرقابل التیام میشود.
۳. مشکلات کلیوی: کلیهها برای فیلترکردن گلوکز اضافی تحت فشار قرار میگیرند که در طولانیمدت به نارسایی کلیه منجر میشود.
۴. تضعیف سیستم ایمنی: هایپرگلیسمی توانایی بدن برای مقابله با عفونتها را کاهش میدهد و بهبود زخمها را کند میکند.
۵. آسیب به چشمها: افزایش قند خون میتواند عروق شبکیه را تخریب کند و باعث رتینوپاتی دیابتی و حتی نابینایی شود.
عوارض قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
کاهش شدید قند خون (زیر ۷۰ میلیگرم در دسیلیتر) نیز خطرناک است و با علائمی مانند:
- لرزش بدن، تعریق سرد، گیجی، تپش قلب، و در موارد شدید، تشنج یا از دستدادن هوشیاری همراه است.
این وضعیت اغلب در بیماران دیابتی که انسولین یا داروهای کاهندهی قند خون مصرف میکنند رخ میدهد.
عوامل مؤثر در اختلالات قند خون
- رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد قندهای ساده، نوشابهها و فستفود.
- کمتحرکی: ورزش نکردن باعث کاهش حساسیت سلولها به انسولین میشود.
- چاقی و ژنتیک: عوامل اصلی در ابتلا به دیابت نوع ۲.
- استرس و کمخوابی: ترشح هورمونهای استرس مانند کورتیزول را افزایش داده و قند خون را بالا میبرد.
راههای پیشگیری و کنترل
۱. تغذیه سالم: مصرف فیبر (سبزیجات، غلات کامل)، پروتئینهای کمچرب و کاهش مصرف قندهای مصنوعی.
۲. ورزش منظم: حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط در هفته مانند پیادهروی.
۳. پایش منظم قند خون: بهویژه برای افراد مبتلا به دیابت یا پرخطر.
۴. مدیریت استرس: تمرینات تنفسی، یوگا و خواب کافی (۷-۸ ساعت در شب).
۵. مراجعه به پزشک: تشخیص زودهنگام دیابت یا پیشدیابت با آزمایش خون ساده امکانپذیر است.
نتیجه گیری
قند خون بالا یا پایین، هر دو تهدیدکنندهی سلامتی هستند و در صورت بیتوجهی، عوارض جبرانناپذیری ایجاد میکنند. با اصلاح سبک زندگی، رژیم غذایی و ورزش میتوان از این اختلالات پیشگیری کرد. آگاهی از نشانههای هایپرگلیسمی و هیپوگلیسمی و اقدام بهموقع، کلید حفظ تعادل قند خون و زندگی سالم است.